Czym się różni separacja od rozwodu?
Kiedy z różnych przyczyn dochodzi do zupełnego zaniku więzi pomiędzy małżonkami, dla wielu rozwiązaniem oczywistym wydawać się może rozwód. Czasami jednak strony pragną przekonać się, czy rzeczywiście nie chcą już razem żyć. Niekiedy też, z powodów na przykład religijnych nie godzą się ustanie małżeństwa. W takiej sytuacji, możliwym jest orzeczenie separacji.
Separacja została wprowadzona do polskiego ustawodawstwa w 1999 roku. Separację prawną należy odróżnić od separacji faktycznej, w czasie której trwają wszystkie skutki wynikające z zawarcia małżeństwa. Co więcej, separacja faktyczna często poprzedza separację prawną. Zgodnie z art. 611 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, dla orzeczenia separacji konieczne są trzy przesłanki- jedna pozytywna i dwie negatywne. Przede wszystkim, pomiędzy małżonkami musi nastąpić zupełny rozkład pożycia. Nie musi on być jednak trwały, co jest przesłanką konieczną dla orzeczenia rozwodu. Orzeczenie separacji nie może być sprzeczne z dobrem małoletnich dzieci oraz z zasadami współżycia społecznego. Jeżeli strony nie mają małoletnich dzieci, sąd może orzec separację na podstawie zgodnego żądania małżonków.
Strona pozwana w sprawie o separację może również żądać separacji albo rozwodu. Jeżeli jeden z małżonków żąda separacji, a drugi rozwodu i jest to uzasadnione- sąd orzeka rozwód. Jeśli natomiast orzeczenie rozwodu nie jest dopuszczalne, przykładowo z uwagi na dobro małoletnich dzieci- sąd orzeka separację. Podobnie jak w przypadku rozwodu, w przypadku separacji sąd może zaniechać orzekania o winie na żądanie stron, ustalić, że jedno z małżonków jest winne powstania rozkładu pożycia lub ustalić, że oboje małżonkowie są winni powstania rozkładu pożycia. Przyczyny rozkładu pożycia można podzielić na zawinione, do których zaliczane są m.in. opuszczenie współmałżonka, alkoholizm, niewierność, odmowa współżycia płciowego oraz niezawinione- choroba, różnica charakterów. Istnieją również przyczyny pośrednie, wśród których najczęściej wymienia się bezpłodność, niewłaściwe zachowanie się rodziny współmałżonka, wady oświadczenia woli podczas zawierania związku małżeńskiego. Orzeczenie o winie ma wpływ na ustalenie winy w późniejszym, ewentualnym wyroku rozwodowym. Sąd rozwodowy jest bowiem związany orzeczeniem o winie zawartym w prawomocnym wyroku separacyjnym, a związanie to dotyczy stanu istniejącego w chwili zamknięcia rozprawy w sprawie o separację. Samodzielnie ocenia natomiast okoliczności, jakie wystąpiły już po orzeczeniu separacji, a jakie mogą mieć wpływ na przypisanie winy przy rozwodzie. W wyroku orzekającym separację, sąd rozstrzyga również o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków i o kontaktach rodziców z dzieckiem oraz orzeka, w jakiej wysokości każdy z małżonków jest obowiązany do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka. Sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka lub pozostawić władzę rodzicielską obojgu rodzicom, jeżeli przedstawią oni porozumienie wychowawcze. Należy pamiętać, iż rodzeństwo powinno wychowywać się wspólnie. Orzeczenie separacji powoduje powstanie między małżonkami rozdzielności majątkowej.
Sprawy o separację rozpatrywane są przed sądem okręgowym, w którego okręgu małżonkowie mieli ostatnie wspólne miejsce zamieszkania, jeżeli choć jedno z nich w okręgu tym jeszcze ma miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu (przykładowo, jeżeli ostatnim wspólnym miejscem zamieszkania stron był Poznań, sądem właściwym miejscowo będzie Sąd Okręgowy w Poznaniu). Z braku takiej podstawy wyłącznie właściwy jest sąd miejsca zamieszkania strony pozwanej, a jeżeli i tej podstawy nie ma – sąd miejsca zamieszkania powoda. Od pozwu w sprawie o separację pobiera się opłatę stałą w kwocie 600 zł. Sprawa o separację może toczyć się w trybie procesowym lub nieprocesowym. Tryb nieprocesowy dopuszczalny jest jedynie wtedy, gdy strony nie mają wspólnych małoletnich dzieci. Co za tym idzie- sąd nie orzeka wtedy w przedmiocie władzy rodzicielskiej, kontaktów z dziećmi i alimentów dla wspólnych małoletnich dzieci, ale również i winy. Opłata od takiego wniosku wynosi 100 zł.
Małżonkowie pozostający w separacji nie mogą być traktowani tak jak osoby, co do których został orzeczony rozwód- chyba, że wyraźnie wskazują na to przepisy. Przede wszystkim, nie mogą oni zawrzeć związku małżeńskiego z inną osobą. Jeżeli wymagają tego względy słuszności, są zobowiązani do wzajemnej pomocy. Pomiędzy małżonkami pozostającymi w separacji istnieje obowiązek alimentacyjny. Orzeczenie separacji wywołuje również skutki w prawie spadkowym- małżonkowie pozostający w separacji nie dziedziczą po sobie ustawowo. Dyskusyjnym natomiast jest to, czy po orzeczeniu separacji pomiędzy małżonkami pozostaje obowiązek wierności. Z jednej strony, nie obowiązuje ich już art. 23 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, zgodnie z którym są oni obowiązani do wspólnego pożycia, do wzajemnej pomocy i wierności oraz do współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli. Z drugiej- bardzo często celem separacji jest ratowanie małżeństwa, a obowiązek wierności jest, wydawać by się mogło konieczny dla realizacji tego celu.
Zniesienie separacji wymaga interwencji sądu- nie wystarczy zwykłe porozumienie małżonków. Z chwilą zniesienia separacji ustają jej skutki. Zniesienie separacji powoduje powstanie między małżonkami ustawowego ustroju majątkowego, aczkolwiek możliwe jest utrzymanie rozdzielności majątkowej. Znosząc separację, sąd z urzędu rozstrzyga w przedmiocie władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem małżonków.
