Sprawy rodzinne

Ofiary przemocy domowej w dalszym ciągu rzadko decydują się na zawiadomienie organów ścigania o popełnieniu przestępstwa. Wynika to zarówno z obawy przed sprawcą, z którym zazwyczaj wspólnie zamieszkują, przed reakcją rodziny i znajomych, z niechęci wobec konieczności ujawnienia wstydliwych, z punktu widzenia ofiary przestępstwa okoliczności, a także z faktu, że sprawca jest niejednokrotnie głównym żywicielem rodziny.

Tego rodzaju obawy nie powinny jednak wpływać na decyzje osób, wobec których stosuje się przemoc domową. Poczucie bezkarności może bowiem, i zazwyczaj eskaluje, agresję sprawcy.

Wsparcie pełnomocnika w takiej sprawie, jest niezwykle istotne. Twój adwokat powinien zwrócić Ci uwagę na dowody, które powinny zostać zgromadzone jeszcze przed złożeniem zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, towarzyszyć Ci w przesłuchaniach oraz uczestniczyć, bez Twojego udziału, w przesłuchaniu sprawcy i świadków, a później, reprezentować Twoje interesy w postępowaniu sądowym.

Szczególnym rodzajem przestępstwa przeciwko rodzinie jest przestępstwo znęcania. Stosownie do regulacji zawartych w Kodeksie karnym, kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny podlega karze od 3 miesięcy do lat 5. Należy jednak rozróżnić sytuację wzajemnego znęcania się, od sytuacji, w której osoba pokrzywdzona, ofiara, swojemu oprawcy próbuje się przeciwstawić. Również i wtedy dojdzie do wypełnienia znamion przestępstwa, o którym mowa. Środki obronne stosowane przez taką osobę są usprawiedliwione, gdyż podejmowane są w obronie przed bezpośrednim, bezprawnym zamachem na jej dobro. Nie można zatem uznać, aby obrona osoby, nad którą sprawca się znęca, odbierała jego działaniu cechy przestępstwa (tak np. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17 sierpnia 1970r., sygn. akt IV KR 146/70).

Przedmiotem ochrony, zapewnianej przez omawiany przepis, jest prawidłowość funkcjonowania, a zatem i dobro rodziny. Poza omówionym powyżej, wyróżnia się jeszcze dwa typy przestępstwa znęcania – znęcanie ze szczególnym okrucieństwem oraz znęcanie, którego następstwem jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie. Pierwszy z nich zagrożony jest karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5, drugi od lat 2 do 12.

Pojęcie szczególnego okrucieństwa, jak wskazuje się w orzecznictwie, winno być odnoszone do zachowania wyjątkowo drastycznego i odrażającego. O tym, czy dane zachowanie sprawcy może być zakwalifikowane jako „szczególnie okrutne”, decyduje jego zamiar, uzewnętrzniany rodzajem i sposobem działania – w każdej zatem sprawie to właśnie rodzaj i sposób działania sprawcy winien podlegać szczegółowej analizie. Szczególne okrucieństwo polega przede wszystkim na wyjątkowo drastycznym, brutalnym i bezlitosnym sposobie zadawania cierpień fizycznych i psychicznych osobie pokrzywdzonej. Jest to zachowanie, które stopniem swojej intensywności przekracza pojęcie znęcania, w jego podstawowej formie. Za szczególnie okrutne może zatem zostać uznane znęcanie się nad małym dzieckiem, osobą starszą, schorowaną, nieporadną lub kobietą w ciąży.

Z najsurowszą odpowiedzialnością za przestępstwo znęcania będziemy mieli do czynienia w sytuacji, w której zachowanie sprawcy doprowadzi jego ofiarę do targnięcia się na własne życie, tj. na przykład do usiłowania samobójstwa. W tym wypadku koniecznym będzie wykazanie istnienia związku przyczynowego pomiędzy poszczególnymi fragmentami znęcania, a targnięciem się pokrzywdzonego na własne życie. Warto dodać, iż sprawca będzie ponosił surowszą odpowiedzialność także wówczas, jeżeli nie miał zamiaru doprowadzenia swojej ofiary do zamachu na własne życie. Wystarczy, że wykażemy, że możliwość wystąpienia takich skutków przewidywał, lub powinien był przewidzieć (tzw. nieumyślność). Ustalając te okoliczności, sąd będzie zatem badał środowisko, w jakim doszło do popełnienia przestępstwa, w szczególności intensywność i formę znęcania się, dostrzegalność cierpienia osoby pokrzywdzonej, a także jej stan psychiczny, w jakim się w momencie popełnienia przez sprawcę przestępstwa znajdowała.

Odnosząc się zaś do zamiaru samego pokrzywdzonego, wskazać należy, iż zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, dla ustalenia, że wystąpiła przesłanka „targnięcia się pokrzywdzonego na własne życie”, nie jest nieodzowne stwierdzenie, że pokrzywdzony chciał i zamierzał odebrać sobie życie. Wystarczające jest bowiem przyjęcie, że pokrzywdzony, mając świadomość, iż podjęte przez niego działanie, lub zaniechanie, może skutkować śmiercią, z tym skutkiem się godzi, aprobuje go. Jak jednak podkreśla Sąd Najwyższy, tego rodzaju zgody pokrzywdzonego na swoją śmierć nie można w żaden sposób domniemywać, czy też domyślać się. Należy jednoznacznie wykazać, że stanowiła ona jeden z elementów procesów zachodzących w psychice ofiary. Zamiar taki może przy tym przybrać zarówno postać niespodziewaną, nagłą, jak i przemyślaną i zaplanowaną.